 |
| Erman Artun: Âşık Edebiyatı Metin Tahlilleri. Kitabevi Yayınları, İstanbul 2010, 301 S., ISBN: 978-605-4208-51-7 |
Erman Artun'un "Âşık Edebiyatı Metin Tahlilleri" adlı eserinde âşık edebiyatı geleneği; âşık edebiyatına genel bakış, Anadolu'da oluşumu, motifleri, tematik bakış ve genel özellikleri bakımından incelendikten sonra örnek metin tahlilleri yapılıyor.
Âşık edebiyatı geleneğini bilmeden, âşık şiirinin tarihsel ilgisini kavramak, anlamak, yorumlamak, çözümlemek, düzeyli bir şiir eleştirisi yapmak mümkün değil. Âşık şiirinin, inceleme veya çözümlemesinde şiirin bütünlük içindeki varlığını sağlayan ruhu ve metnin tarihsellikle ilgili bağı göz ardı edilmemeli. Erman Artun "Âşık Edebiyatı Metin Tahlilleri"nde Âşık şiirinin metin tahlilini, geleneğin mantığına, geleneğin yüklediği anlamlara bağlı olarak yapıyor.
Artun için, tahlili öznel yapan şey, "bana göre" anlayışıyla gelenek dışı anlamlar yüklemektir.
"Âşıklık geleneği, yüzyılların deneyimlerinden süzülerek biçimlenmiş, belirli kuralları olan, şiirin kalıcı ve etkileyici özelliğinden yararlanarak kuşaktan kuşağa aktarılan bir değerler bütünüdür" diyen Erman Artun eserinin "Önsöz"ünde şu hususlara değiniyor:
"Âşık edebiyatı geleneğini bilmeden, âşık şiirinin tarihsel ilgisini kavramak, anlamak, yorumlamak, çözümlemek, düzeyli bir şiir eleştirisi yazmak mümkün değildir. Âşık şiirinin, inceleme veya çözümlemesinde şiirin bütünlük içindeki varlığını sağlayan ruhu ve metnin tarihsellikle ilgili bağı göz ardı edilmemelidir. (...)
Metin tahlili geleneği içerisinde âşığın ve metnin nasıl inceleneceği, incelemede hangi ölçütlerin uygulanacağı, sonuca nasıl ulaşılacağı hakkındaki tartışmalar ve farklı yaklaşımlar günümüzde halen devam etmektedir. Metin tahlili çalışmalarında tartışmaların ve farklı yaklaşımların amacı, şiiri daha iyi anlamaya yöneliktir.
Edebî metin; kendine özgü dili, gerçeklikle olan ilgisi, estetik yaşantı uyandırması, çok anlamlılığı, yazıldığı dönemi temsil etmesi, kendine özgü anlatma formlarına sahip olması gibi birçok niteliğe sahiptir. Metin, çok farklı düzeylerde dille iletişimde bulunmak amacıyla oluşturulan anlatma ve anlaşma aracıdır. (...)
Edebî metin, okuyucuda bir izlenim bırakmak, bir anlayış, bir duyuş uyandırmak kısacası onda estetik yaşantı adı verilen bir halin ortaya çıkmasını sağlamak amacıyla düzenlenir. Edebî metin kurmacadır. Hiçbir edebî metinde yaşanan gerçeklik olduğu gibi anlatılmaz. Anlatılırsa tarih olur, hatıra olur, kısacası öğretici metin olur.
Edebî metin, kendi gerçekliğini dile getirmede, geçmişin ve döneminin her türlü birikiminden yararlanır, onları malzeme olarak kullanır. Edebî metin; diğer sanat eserleri gibi yaşanan, düşünülen, tasarlanan gerçekliği eserin ortaya konulduğu dönemin beğenisi ve anlayışından hareketle anlatır.
Edebiyat tarihi, edebî metinlerin ortaya konuldukları dönemi, onların yazarlarını tarihî yöntemle ele alır, inceler ve değerlendirir.
Edebî eleştiri, edebî metinleri benimsenen anlayış, düşünce ve beğeniye göre değerlendirme çabalarının ürünüdür.
Edebî çözümleme; (edebî tahlil) benimsenen bir düşünceden, anlayıştan yola çıkarak edebî metinleri oluşturan birimler arasındaki ilişkiyi belirleyip açıklamayı ve onu meydana getiren farklı kategoriler arasındaki ilişkiyi gözler önüne sermeyi, amaç edinmiştir.
Metin tahlili; bir edebî eseri, bütünlüğü içerisinde, bütünü oluşturan her türlü ögenin (anlam, yapı, dil, üslup) belli bir yöntemle ele alınıp incelenmesi, değerlendirilmesi ve yorumlanmasıdır.
Metin tahlilinde, şekil özellikleri, yazım özellikleri, dil ögeleri, edebî sanatlar, düşünce, duyuş gibi özellikleri incelenir. Beyit veya dörtlük verilir. Günümüz Türkçesine çevrilir. Dörtlükteki ya da beyitteki kelime, terim ibareleri, Dinî-tasavvufi anlamdaki telmihler, benzetmeler ve edebî sanatlar incelenir. Bütünlüğü olan her şiir bu bütünlük içerisinde ele alınmalıdır. Bu, klasik şerhten farklı olup tahlile yakındır. Ancak âşık edebiyatı bir kavram ve kavramlar dizisi olduğu için, metin şerhinden daha kapsamlı yaklaşımları vardır. Metin tahlilinde içerik, yapı, dil ve bunların alt unsurları ele alınıp edebîlik sırrının çözülmesi amaçlanır. Tahlil başlı başına metin çalışmasıdır. Metin parça değil, bütündür. (...)"Eserde, şu ana ve alt başlıklar bulunuyor:
İçindekiler
Önsöz
Kısaltmalar
Giriş
A. Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatına Genel Bakış
a. Âşık Edebiyatının Özellikleri
b.Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatının Oluşumu Gelişimi
c. Yüzyıllara Göre Âşık Edebiyatının Özellikleri
1. XVI. Yüzyıl Âşık Edebiyatı
2. XVII. Yüzyıl Âşık Edebiyatı
3. XVIII. Yüzyıl Âşık Edebiyatı
4. XIX. Yüzyıl Âşık Edebiyatı
5. XX. Yüzyıl Âşık Edebiyatı
d. Âşıklık Geleneği
1. Çırak Yetiştirme (Kapılanma)
2. Mahlas Alma
3. Âşık Musikisi – Saz
4. Bade İçme ve Rüya Motifi
e. Âşık Toplantıları ve Âşık Fasılları
1. Askı Asmak - Askı İndirmek - Muamma
2. Âşık Fasılları
3. Âşık Fasıllarında Düzen
f. Âşık Edebiyatında İşlenen Başlıca Konu ve Temalar
g. Âşık Şiirinde Biçim ve Tür
h.Âşık Edebiyatında Üslûp
1. Âşık Edebiyatında Ortak Anlatım Özellikleri
2. Âşık Edebiyatında Anlatım Şekilleri
3. Âşık Edebiyatında Anlatım Kalıpları
4. Âşık Edebiyatında Anlam ve Söz Sanatlarıyla Anlatım
Birinci Bölüm
A. Âşık Edebiyatı Metinlerinin Tahliline Genel Bakış
B. Âşık Edebiyatında Motifler
C. Âşık Şiiri Geleneğine Tematik Bakış
İkinci Bölüm
Yüzyıllara Göre Âşık Edebiyatı Şiir Tahlilleri
1. XVI. Yüzyıl (Köroğlu, Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan)
2. XVII. Yüzyıl (Âşık Kuloğlu, Âşık Ömer, Gevheri, Kayıkçı Kul Mustafa, Ercişli Emrah)
3. XIX. Yüzyıl (Âşık Dertli, Âşık Şem'i, Âşık Dadaloğlu, Âşık Bayburtlu Zihni, Âşık Seyrani, Âşık Tokatlı Nuri, Âşık Zileli Ceyhuni, Âşık Şenlik, Âşık Ruhsati, Erzurumlu Emrah)
Üçüncü Bölüm
A. Konularına Göre Âşık Edebiyatı Şiirlerinden Örnekler
1. Güzellemeler
a. Dedim-Dedi'li Güzellemeler
b. Atışmalı Güzellemeler
2. Semailer
3. Yiğitlemeler
4. Taşlamalı-Takılmalı Şiirler
5. Yalanlamalar
6. Öğütlemeler
7. Alkışlamalar - Kargışlamalar
8. Yaşnameler
9. Destanlar
10. Şikâyetnameler
11. Sicillemeler
12. Atışmalar
Sözlük
Prof. Dr. Erman Artun
1948 yılında Tekirdağ'da doğdu. İlk ve orta öğrenimini 1966 yılında Tekirdağ Namık Kemal Lisesi'nde tamamladı. Aynı yıl Edirne Erkek Öğretmen Okulu'ndan da mezun oldu.
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nü 1971 yılında bitirdi. Tekirdağ'da edebiyat öğretmeni ve Tekirdağ Eğitim Enstitüsü'nde öğretim görevlisi olarak çalıştı. 1984-1987 yılları arasında Yugoslavya Belgrat Üniversitesi Filoloji Fakültesi Türkoloji Bölümü'nde okutman olarak görevlendirildi. 1988 yılında Yugoslavya Priştine Üniversitesi'nde doktorasını tamamladı. Trakya Üniversitesi'nde okutman olarak çalıştı. 1991'de Yardımcı Doçent, 1997'de Doçent, 2003'te Profesör oldu.
1991 yılından beri Çukurova Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Türk Halk Edebiyatı Ana Dilim dalında öğretim üyesi olarak çalışıyor.
Yurt dışı ve içinde uluslar arası, ulusal kongre ve sempozyumlara katılıp on beşi yurtdışı olmak üzere seksenin üzerinde bildiri sundu. On altısı yurtdışı olmak üzere yüz onun üzerinde yayımlanmış bilimsel makalesi; yayınlanmış 21 kitabı var.
Kitapları
Tekirdağ Folklor Araştırması, İstanbul 1978; Tekirdağ Folklorundan Örnekler, Vezbanja Iz Savremenog Turskog Jezıka Sa Tekstovıma, Tekirdağ Çocuk Oyunları; Tekirdağ Halk Oyunları Araştırması, Cemal Ritüeli ve Balkanlardaki Varyantları, Ankara 1993; Günümüzde Adana Âşıklık Geleneği (1966-1996) ve Âşık Feymani, Adana 1996; Tekirdağ Halk Kültürü Araştırmaları, Adana Mutfak Kültürü ve Adana Yemekleri, Adana 1998; Adana Halk Kültürü Araştırmaları I, Adana 2000; Türk Halk Edebiyatına Giriş (Genişletilmiş 3. Baskı), İstanbul 2005; Anonim Türk Halk Edebiyatı Nesri (Genişletilmiş 2. Baskı), İstanbul 2004; Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyati (Genişletilmiş 2. Baskı), İstanbul 2005; Türk Halkbilimi (Genişletilmiş 2. Baskı), İstanbul 2008; Adana Halk Kültürü (Genişletilmiş 2. Baskı), Adana 2006; Dini-Tasavvufi Halk Edebiyatı (Genişletilmiş 2. Baskı), İstanbul 2006; Seyirlik Köy Oyunları ve Anonim Halk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul 2008; Halk Kültürü Araştırmaları, İstanbul 2008; Âşık Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul 2008; Âşık Edebiyatı Metin Tahlilleri 2010; Dini-Tasavvufi Halk Edebiyatı Metin Tahlilleri 2010. [KanalKultur]
Erman Artun: Âşık Edebiyatı Metin Tahlilleri. Kitabevi Yayınları, İstanbul 2010, 301 S., ISBN: 978-605-4208-51-7
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder