Ritüelden Drama - Kerbelâ-Muharrem-Ta'ziye

Metin And:
Ritüelden Drama
Kerbelâ - Muharrem - Ta'ziye.
Yapı Kredi Yayınları Sanat Dizisi: 77,
İstanbul 2002, 340 S.,
ISBN 975-08-0229-2

"Konuyla ilgilenmem çok gerilere gider. Önceleri, Muharrem'deki törenlerde daha çok dans öğesi ile ilgilendim. Forum dergisinde 'Âşûre Töreninde Dans' başlıklı iki yazı yazdım. Daha sonra bu yoldan ta'ziyeyi keşfettim. Bu, gösterim sanatları üzerinde çalışan biri için önemli bir çalışma alanı oldu. Ritüelin drama dönüşmesi ve İslâm'daki tek dram türü olması, ayrıca bu dramın hem Antik Yunan dramı, hem Ortaçağ dramı, hem de çağdaş dramla ortak yönleri bulunması ilgimi daha yoğunlaştırdı...

(...) Bu kitabın hazırlığında ta'ziye ve maktel metinlerini okurken insan kendini öyle kaptırıyor ki, sanki Şiîlerle özdeşleşiyor, sanki bir Şiî gibi düşünmeye başlıyor. Önce Hz. Alî'nin şehîd edilmesi, İmâm Hasan'ın zehirlenmesi, Kerbelâ'da biri dışında çocuk ve yetişkin erkeklerin tümünün öldürülmesi, ondan sonra gelen imâmların çoğunun ve onların çocuklarının da öldürülmesi... İslâm tarihi kanlı bir tarihtir. Bunun uzantısı günümüze kadar gelmiştir. (...) Öte yandan İslâm'ın tek kitabı Kur'ân'ın ruhunda insan sevgisi, hoşgörü, adalet anlayışını buluruz. Oysa 13. yüzyıl, Anadolu hümanist gizemciliğinin çağı olmuştur. Üçü de Horasan çıkışlı olan Yûnus Emre, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve Hacı Bektaş-ı Velî insanı sonsuz bir insan sevgisi, sınırsız bir hoşgörü ile kucaklamışlardır. Onları belli bir dinin mensupları değil, insanlığın evrensel öncüleri gibi niteleyebiliriz. Onların öğretisi, günümüze kadar topluma ışık tutmuştur. Üçü de Peygamber'e, Kur'ân ve İslâm'a çok bağlı ulu kişilerdi. Emevîler, Abbasîler de böyle ışık tutacak ulu önderlere kavuşsaydı, iktidar için bunca kan dökmezlerdi, belki. Bu kitap, başlangıcı eski yıllara dayanan bir birikimin sonucudur..."

diyor, Metin And "Ritüelden Drama Kerbelâ-Muharrem-Ta'ziye" adlı kitabı için yazdığı "Öndeyiş"de...

İslam âleminde, Hz. Muhammed'in amcasının oğlu ve damadı Hz. Ali ile başlayıp onun büyük oğulları Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin ve onların çocuk ve torunlarıyla devam eden On İki İmam'a büyük saygı gösterilir, siyasal kavgalar sırasında başlarına gelen acı olaylar için üzüntü duyulur.

Bu saygı ve üzüntü, Şii Müslümanlarda Muharrem ayının ilk On ya da On İki gününde yas orucuna ve buna bağlı olarak yas törenlerine ve özünde böyle bir amacı olmamakla birlikte, araştırmacıların konuları, sunuluş biçimleri ve varılan sonuç bakımından bir tür halk tiyatrosu niteliği buldukları "ta'ziye" gösterilerine dönüşür.

Metin And'ın ta'ziye gösterilerini Türkiye'de ilk kez ele alan ve tiyatro tarihine yeni bir katkı sayılabilecek olan bu kitabı, konusunun ilginçliği, uygulanan karşılaştırmalı araştırma yöntemiyle vardığı sonuçlar açısından toplumsal tarih, halkbilimi, gösterim sanatları, edebiyat tarihi başta olmak üzere birçok dalda çalışma yapanları ve kültür tarihi meraklılarını çok yakından ilgilendiriyor.

Birçoğu ilk kez görülecek olan yüz yirmi beş fotoğraf, gravür ve minyatür içeren Albüm ise kitabı bütünleyen bir görsel şölen...

Dinlerin, dillerin, kültürlerin ve bunlara ilişkin her türlü sanat dalının kaynaştığı bir bölgede; Arap Yarımadası'nda, Suriye, Irak, İran, Anadolu Kafkasya, Orta Asya ve Hindistan ile Kuzey Afrika da daha doğrusu her Müslüman'ın yüreğinde bin üç yüz yıldır kanayan derin bir yara vardır; Kerbelâ olayları.

Hz. Muhammed'in soyundan gelenlerle (Ehlibeyt) Emeviler (Ümeyye Oğulları) arasındaki siyasal kavganın Kerbelâ'da bir dizi kanlı olayla son bulması, İslam dünyasındaki ilk köklü farklılaşmanın keskinlik kazanmaya başlaması anlamına da gelir.

Tiyatro tarihimizde, el attığı her konu ve dönem için, ufuk açıcı araştırmalar ortaya koyan Metin And, Kerbelâ olaylarının yıldönümlerinde gerçekleştirilen yas törenlerinden doğan tiyatroya, daha doğrusu "ta'ziye" adıyla genelleşen bu dinsel uygulamalara, açıklanabilir bir coğrafyada, anlaşılabilir kökler oluşturuyor.

"İçindekiler", "Öndeyiş", "Kısaltmalar-Kaynakça", "Dizin" ve "Albüm" dışında kitap, "Şîa - On İki İmâm - Kerbelâ", "Muharrem ve Âşûre: Töreler ve Törenler", "Türkiye'de Muharrem", "Ta'ziye: Nasıl Bir Tiyatro?", "Ta'ziye Özetleri", "Ta'ziye Metinleri Koleksiyonları", "Ta'ziyede Eksen Kahraman", "Osmanlı Edebiyatında Dramatik Bir Tür: Maktel" ile "Ta'ziye ve Sanat" kısımlarından oluşuyor. [KanalKultur]

Metin And: Ritüelden Drama Kerbelâ-Muharrem-Ta'ziye. Yapı Kredi Yayınları Sanat Dizisi: 77, İstanbul 2002, 340 S., ISBN 975-08-0229-2