 |
| Zeynel Kozanoğlu |
Danimarka'da Türklük Bilimi 1893 yılında Thomsen tarafından kurulmuştur. Kopenhag Üniversitesi bünyesinde "İnsan Bilimleri Fakültesi / Humanistisk Fakultet"e bağlı olarak "Türklük Bilimi Kürsüsü" adı altında dar bir kadro ile çalışmaya başlayan bu bölümün elemanları kısa zamanda dünya çapında ses getiren çalışmalara imza attılar.
Thomsen'in emekliye ayrılmasından sonra bayrağı Prof. Dr. Kurt Vulff almıştı. Vilhelm Thomsen'le birlikte başladıkları Orhon ve Yenisey Yazıtları üzerinde yaptıkları çalışmayı tamamlayamadan Dr. Vulff da öldü.
Bu kez yarışı devam ettiren isim Dr. Peter Vilhelm Grønbech (1873-1948) oldu. Yunanca üzerinde sahip olduğu geniş bilgisiyle tanınan Vilhelm Grønbech de Vilhelm Thomsen'in öğrencilerindendi. Orhon yazıtlarının çözümü üzerine içinde Türk diliyle ilgilenme eğilimi belirmişti. 1902 yılında yayınladığı ilk eseriyle de Türk dillerinin -özellikle Yakut, Çuvaş, Kuman, Osmanlı- ses yapısını ortaya koymuştu[1].
Thomsen'in bir başka öğrencisi olan Holger Pedersen (1867-1953) ise baba Grønbech'in bu eserini Almanya'da yayınlanan bir dergide[2] "Türkçenin Ses Kuralları / Türkische Lautgesetze" başlığı altında eleştirimli olarak tanıttı. Böylece Türkçe'nin ses yapısı tümüyle ortaya konulmuş oldu.
Geniş alanlı bir dilci olan Prof. Dr. Holger Pedersen 1924 yılında Kopenhag'ta yayınladığı "XIX. Yüzyılda Dil Bilimi / Sprogvidenskab i det Nittende Aarhundrede" başlıklı eserinde Göktürk yazısına geniş yer ayırmıştır. Dr. Pedersen'in bu çalışması 1927 yılında Almanca'ya, 1938 yılında da Rusça'ya çevrilmiştir.
Danimarka'da Türkoloji alanında yürütülen çalışmalara daha sonra Dr. Kaare Grønbech (1901-1957) katıldı. Vilhelm Grønbech'in oğlu olan genç Grønbech en büyük usta Vilhelm Thomsen'in yanı sıra dil ve din tarihçisi olan babasından da Kopenhag Üniversitesi'nde dilbilimi dersleri almıştı.
Türkiye'de 1928 yılında dil üzerine incelemede bulunan oğul Kaare Grønbech doktora tezi olarak yazdığı "Türkçenin Yapısı I / Der Türkische Sprachbau I" başlıklı eseriyle[3] Türklük bilimi uzmanlarından büyük övgü aldı. Ancak, eserin II. ve III. bölümlerini tamamlayıp yayınlayamadı.
Prof. Dr. Kaare Grønbech 1937 yılında Türk diliyle birlikte İran asıllı dillere ait yazma eserlerin tıpkıbasımlarını yayınlama işine başladığında, bu dizide çıkan ilk eser "Codex Cumanicus"un tıpkıbasımı olmuştur. Bu çalışmasını giriş yazısı ile birlikte Kopenhag'ta yayınlayan bilgin kitaptan bir nüshayı İstanbul'a getirerek Atatürk'e sunulmak üzere Türk Dil Kurumu Genel Yazmanı'na vermiştir.
"Codex Cumanicus" Avrupa'da Türk dili üzerine yazılan ilk eserdir. 1303-1362 yılları arasında yazıldığı anlaşılan bu çok önemli eser Kuman Türklerinin dili üzerine toplu bilgi içermektedir.
"Özgün nüshası bu gün Venedik'te San Marco Katedrali kitaplığında saklanan Codex Cumanicus'ta Latin yazı sistemine dayanan bir transkription kullanılmıştır. …. Türkçe verilerin Latin alfabesine dayanan bir transkription'la tesbit edilmesi Codex Comanicus'a özel bir değer sağlamıştır.
Bu sebeple bu eser sonraki çağlarda Macar, Alman ve Rus Türkologlar tarafından sık sık işlenmiştir. Son olarak bu yazmayı Danimarkalı Türkolog Kaare Grønbech de Türk dili bakımından değerlendirmiştir[4]".
1938 yılında düzenlenen "Orta Asya Bilimsel seferi"ne katılarak Kuzeybatı Moğolistan'a ve İç Moğolistan'a giden Prof. Dr. Kaare Grønbech, Türkoloji alanında araştırmalarını bu yerlerde de sürdürmüş, elde ettiği verileri Pekin'de çıkan bir dergide "İç Moğolistan'da Türk Yazıtları / Turkish Inscriptions from Inner Mongolia" başlığı altında yayınlatmıştır[5].
Bundan başka, "Türkoloji ve Mongolistik" başlığı altında bir yazı da kaleme alan Dr. Kaare Grønbech "Kuman Türkçesi Sözlüğü / Kumanisches Wörterbuch" adlı eserini de bir önsözle yayınlamıştır[6].
Prof. Dr. Kaare Grønbech 1943 yılında Danimarka Kraliyet Bilimler Akademisi üyeliğine getirilmiştir. 1947 yılında da Kopenhag Üniversitesi'nde Orta Asya Kürsüsü Ordinaryüs profesörü olmuştur. Kopenhag Üniversitesi'nde 1948 yılında "Orta Asya Enstitüsü / Centralasiatisk Institut"nü kurmuştur.
Bu Enstitü zengin kütüphanesiyle İskandinav ülkeleri için Türk dili ve kültürü üzerindeki çalışmaları kolaylaştıran bir araştırma merkezi durumundadır.
Prof. Dr. Kaare Grønbech "Union Internationale des Oriantalistes / Uluslararası Doğu Bilimleri Birliği"nin de başkanıydı. Bu birliğin 1951 yılında İstanbul'da toplanan kongresinde Türk dili ve edebiyatının ana hatları üzerine rapor hazırlamakla görevlendirilen komisyona başkan seçilmişti.
Dr. Kaare Grønbech'in önemli çalışmalarından biri de Harzem Türkçesi temsilcilerinden olduğu bilinen Rabguzi'nin 1310 (1894) yılına tarihlenen "Kısasü'l-Enbiya" adlı eserinin tıpkıbasımını yayınlamasıdır. XIV. yüzyıldan kaldığı bilinen bu değerli yazma'nın aslı Londra'da British Museum'da korunmaktadır[7].
Prof. Dr. Kaare Grønbech'in Türkoloji alanında diğer yapıtları şunlardır:
- Türkçe'de ve Moğolca'da vurgu
- Çuvaşça Şarkılar
- Türkçe'de yasak bir sözcük: böri
- Türkçe'de ad kavramı
- Türkçe'de akrabalık sistemi
Doğu bilginlerinin İstanbul'da toplanan XXII. Uluslararası Kongresi'ne katılmış, Almanya'da yayımlanması tasarlanan Philologiae Fundamenta'nın planlamasına önderlik etmiş, yayınlanacak birinci sayıda yer alacak "Türkçe'nin yapısı" ve "Kuman Türkçesi" başlıklı bölümleri yazmayı üzerine almış, fakat bunları gerçekleştirmesi 1957 yılında ölümü nedeniyle mümkün olamamıştı.
Dr. Kaare Grønbech'in genç denilecek yaşta ölümü derin üzüntü yarattı.
Burada Danimarkalı Türkologların eserleriyle ilgili bütün bilgileri sunmaya çalıştık. Söz konusu eserlerin ayrıca bir listesini vermeye gerek görmedik. Konuyu enine boyuna irdelerken bu eserleri yeterince tanıttığımız için aynı kitapların bir de liste halinde verilmesinin anlamsızlığı ortadaydı.
c) Türklük Biliminin Danimarka'da Bugünü
Türk Dili Kurumu tarafından Mustafa Kemal Atatürk'ün sağlığında başlatılan Türk dilini yabancı diller boyunduruğundan kurtarma yolunda atılan adımlar Danimarkalı dilcilerce de desteklendi.
"Türk Dilcilik Tarihinin En Önemli Yıldönümü" olarak nitelenen 25 Kasım 1943 günü Orhon Yazıtları'nın çözülüşünün ellinci yıldönümü idi. Bu amaçla Türk Dil Kurumu tarafından Ankara'da Thomsen'i anma töreni düzenlendi. Ankara Halkevi'nde, Ankara Radyosu'nda Vilhelm Thomsen hakkında övgü dolu konuşmalar yapıldı. Ulus gazetesinde ve Türk Dili Dergisi'nde yazılar yayınlandı.
O gün için Türkiye'nin en önemli yayın organı durumunda bulunan ve hükümetin de gözü kulağı olan Ulus Gazetesi'nde yayınlanan ve daha sonra oradan alınarak Türk Dili Dergisine konulan yazılar şunlardı[8]:
- Hasan Reşit Tankut: Yenisey Yazıtlarına Bir Bakış (75-78s)
- Ahmet Cevat Emre: Eski Türk Yazısının Menşei (78-81s)
- A. Dilaçar: Orhun yazıları nasıl okundu? (81-84s)
- Behçet Kemal Çağlar: Orhon Yazıtlarından Birinin Bugünkü Dille Tercümesi (84-85s)
- Abdülkadir İnan: Vilhelm Thomsen (85-87s)
Kopenhag Üniversitesi'ne bağlı "Türklük Bilimi Kürsüsü" kör topal da olsa varlığını 1980' li yılların sonuna kadar sürdürdü. 1989 yılında sudan sorunlar bahane edilerek kürsünün kapısına kilit vuruldu. Türklük Bilimi alanında çalışan görevliler, ya işten çıkarıldı ya da başka görevlere aktarıldı. Kürsünün başında bulunan Dr. Iben Rafiel Meyer (d.1943) Almanya'da iş buldu ve Danimarka'dan ayrıldı.
Yüz yıla yakın süreyle pek çok parlak araştırmaya imza koymuş olan Türklük Bilimi kürsüsü' nün kapatılması ne yazık ki, Türklüğün Adriyatik'ten Ortaasya'ya kadar etkinlik kazanmaya başladığının öne sürüldüğü bir döneme rastlatılmıştı.
Türkiye Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel' in Kopenhag'a gelişinde düzenlenen vatandaşa açık toplantıda bu acı son kendisine duyurulmuş ve Demirel'den bu konunun üzerine gidileceği yanıtı alınmıştı. O günden bu yana Cumhurbaşkanı değişti, konu üzerinde olumlu yönde bir değişme sağlanamadı.
Türkçe öğretimine Kopenhag Üniversitesi'ne bağlı Carsten Niebuhr Enstitüsü'nde devam edilmektedir. Öğretim programı "Türk Edebiyatı, Modern Türkiye, Tarih ve Toplum ve Konuşmayı Geliştirme" başlıkları altında ve sömestrler halinde Alman asıllı bilim adamı Dr. Wolfgang Scharlipp (d.1947) yönetiminde uygulanmaktadır. [© Zeynel Kozanoğlu - KanalKultur]
Notlar
[1] Kaare Grønbech "Türkçe'nin Ses Tarihi Üzerine Ön Çalışmalar / Forstudier til Tyrkisk Lydhistorie", Kopenhag 1902, 122 s.
[2] Zeitschrift der Detschen Morgenländischen Geselleschaft adlı dergi Yıl 1903, Cilt 57/3 (535-561s)
[3] Kaare Grønbech "Türkçenin Yapısı I / Der Türkische Sprachbau I" (Kopenhag 1936, 182 s.)
[4] Prof. Dr. Hasan Eren "Türklük Bilimi Sözlüğü" Ankara 1998 (25s)
[5] Monumenta Serica Dergisi, Yıl 1939 (305-308s)
[6] Dr. Kaare Grønbech "Kumanisches Wörterbuch" Kopenhag 1942, 315 s.
[7] Dr. Kaare Grønbech, "Rabghusi - Naarrationes de Prophetis" Kopenhag 1948, Xv+252 s.
[8] Türk Dili Dergisi, Aralık 1943
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder