Ekümenopolis: Ucu Olmayan Şehir

Ekümenopolis: Ucu Olmayan Şehir
| Yönetmen: İmre Azem, Türkiye-Almanya, 2011,
HDCAM, Renkli, 88', Türkçe; İngilizce altyazılı

[KanalKultur] - Ekolojik eşikler aşılmış, ekonomik eşikler aşılmış, nüfus eşikleri aşılmış, sosyal uyum bozulmuş. İşte neoliberal kentleşmenin fotoğrafı: "Ekümenopolis".

Bu ilk uzun metrajlı belgeseliyle İstanbul'a bütüncül bir yaklaşımla bakmayı amaçlayan ve değişim kadar onun dinamiklerini de sorgulayan İmre Azem, bizi yıkılmış gecekondu mahallelerinden gökdelenlerin tepelerine, Marmaray'ın derinliklerinden üçüncü köprünün güzergâhına, gayrimenkul yatırımcılarından kentsel muhalefete, bu uçsuz bucaksız kentte bu sayede belki de yaşadığınız İstanbul'u yeniden keşfedeceğiniz uzun bir yolculuğa çıkartıyor...

İstanbul Mimarlar Odası'ndan Mücella Yapıcı, "Ekümenopolis, 1967 yılında Yunanlı şehir plancısı Constantinos Doxiadis tarafından ortaya atılan, günümüzün kentleşme ve nüfus artışı hızları göz ününe alındığında, gelecekte dünyadaki bütün kentleşmiş alanların ve megapollerin kuşaklar halinde birbirleriyle birleşeceği ve tek bir şehir oluşturacağı fikrini temsil eden bir terimdir. 'İstanbul'daki ekolojik eşikleri aştınız, nüfus eşiklerini aştınız, ekonomik eşikleri aştınız. Nereye gidecek bunun sonu derseniz, Doğan Kuban'ın söylediği şeyi söyleyeceğim size: kaos.' diyor.

Yönetmen İmre Azem, "Ekümenopolis: Ucu Olmayan Şehir" adlı belgeselinde, şu sorulara cevap arıyor:

İnsanlar için öngörülen nedir? Kime hizmet ediyor bu yeni mekanlar? Yöneticiler çözüm için ne yapıyorlar? Gelecek kuşaklara bırakılan bu toplumsal mirasın sorumlusu kim? İstanbul'un gerçekten bir planı var mı? İki yakayı birleştiren köprüler, yarattıkları rant alanları ile kentlileri birbirinden koparıyor. Peki ya İstanbullular bu yağmaya karşı ne yapıyor? Kentler toplumun aynası ise, İstanbul'a bakarak 'kendi toplumumuz' için ne diyebiliriz? Gelecek nesillere nasıl bir İstanbul bırakılıyor ve bırakılacak?

Sinopsis

1980'lerde dünya ekonomisinde yaşanan neoliberal değişim ve buna paralel olarak hız kazanan küreselleşme süreci, bütün dünya kentlerinde köklü bir değişimi beraberinde getirdi. Finans merkezli bu yeni ekonomik yapılanmanın kentsel alanları bir sermaye üretim aracı olarak görmesi sonucu gelişmekte olan ülkelerin kentleri bu süreçten derinlemesine etkileniyor. Köklü bir planlama geleneğinin zaten olmadığı İstanbul'da, neoliberalizmin insan yerine kentsel rantı ön plana çıkartan yaklaşımı yöneticiler tarafından şuursuzca uygulandı, herkes bu yağmada kendine bir pay kapma peşine düştü ve sonuçta ortaya insan yaşamını tehdit eden sorunlar yumağıyla debelenen 15 milyonluk bir megakondu çıktı.

Özellikle son 10 yılda, Dünya Bankası'nın raporlarında öngördüğü gibi İstanbul'un kimliği sanayi kentinden finans ve hizmet kentine dönüşüyor ve İstanbul diğer dünya kentleri ile bir yarışa soyunuyor. Bu yarış yabancı sermayeyi çekme yarışı. "Yatırım için en kârlı kent burası" diye pazarlanıyor İstanbul. Bu "çekicilik" bir yandan sermayenin önünü açmayı, kentsel mekânların inşaasında kamusal yararı gözeten hukuksal denetimleri ortadan kaldırmayı hedeflerken, aynı zamanda buna paralel olarak kentin kullanıcılarında da bir değişimi öngörüyor. Kentin inşaasında ve bir sanayi merkezi olmasında alın teri olan emekçi kesimin, tüketici odaklı yeni finans ve hizmet kentinde yerleri yok. Peki nedir bu insanlar için öngörülen?

İşte "kentsel dönüşüm" denen olgu da tam burada devreye giriyor. Yeni kanunlarla eskiden tasavvur bile edilemeyecek yetkilerle donatılan TOKİ ve belediyeler, özel yatırımcılarla işbirliği içinde kentsel toprağı bu yeni "vizyona" doğru dönüştürmeye çabalıyorlar. Arkalarında ellerini kavuşturan uluslararası sermaye, ellerinde paftalar, kafalarında metrekareler, kat emsalleri, mahalleleri yıkıyorlar, gökdelenler dikiyorlar, otoyollar yapıyorlar, alışveriş merkezleri açıyorlar. Peki kime hizmet ediyor bu yeni mekanlar?

İstanbul'da gelir dağılımındaki uçurum gitgide mekana da yansıyor, mekansal ayrışmadan besleniyor. Bir tarafta varsıllar kendilerini güvenlikli sitelere, rezidanslara, plazalara kapatırken, diğer yandan kentin çeperlerinde insan deposu olarak tasarlanmış TOKİ konutlarında yeni yoksulluk döngüleri insanları çaresizliğe umutsuzluğa sürüklüyor. Peki gelecek kuşaklara bırakılan bu toplumsal mirasın sorumlusu kim?

Her yapılan otoyolun giderek kendi trafiğini yarattığı bilimsel gerçeğini görmezden gelerek yapılan tünellere, kavşaklara, viyadüklere milyarlarca lira çarçur edilirken, İstanbul 2010'da hala tek hatlı, topu topu 8 duraklı bir metro "ağı" ile yetinmek zorunda kalıyor. Toplu ulaşıma ve raylı ve alternatif ulaşım sistemlerine yeteri kadar kaynak ayrılmadığından, insanlar saatlerce trafikte eziyet çekiyor, milyarlarca liralık "zaman" egzoz dumanında uçup gidiyor. Peki yöneticiler çözüm için ne yapıyorlar? Evet bildiniz: daha çok yol!

15 milyonluk bu kentte her şey o kadar hızlı değişiyor ki, plan yapmak için kentin bir fotoğrafını çekmek dahi mümkün olmuyor. Planlar daha yapılırken eskiyor. Tam bir kronik plansızlık hali. Bütün bunlar olurken nüfus artmaya devam ediyor, ve kent gelişigüzel bir şekilde yayılıp batıda Tekirdağ'a doğuda Kocaeli'ne dayanıyor. Peki İstanbul'un gerçekten bir planı var mı?

1980'de ilk metropolitan ölçekli İstanbul planı yapıldı. Plan raporunda kentin coğrafyasının en fazla 5 milyon nüfusu kaldırabileceği yazıyor. O zaman nüfus 3.5 milyon. Bugün İstanbul'un nüfusu 15 milyon. 15 sene sonra 23 milyon olacak. Yani coğrafyasının kaldırabileceğinin neredeyse 5 katı. İstanbul bugün Bolu'dan su çekiyor, öteki taraftan bütün Trakya'nın suyunu çekiyor. Kuzey ormanları gözle görünür bir şekilde tahrip olurken, 3. köprü projesi İstanbul'un kalan orman ve su havzalarını tehdit ediyor. İki yakayı birleştiren köprüler, yarattıkları rant alanları ile kentlileri birbirinden koparıyor. Peki ya İstanbullular bu yağmaya karşı ne yapıyor? Kentler toplumun aynası ise, İstanbul'a bakarak 'kendi toplumumuz' için ne diyebiliriz? Gelecek nesillere nasıl bir İstanbul bırakılıyor ve bırakılacak?

Ekolojik eşikler aşılmış. Ekonomik eşikler aşılmış. Nüfus eşikleri aşılmış. Sosyal ahenk bozulmuş. İşte neoliberal kentleşmenin fotoğrafı: Ekümenopolis.

Ekümenopolis İstanbul'a bütüncül bir yaklaşımı amaçlıyor, değişim kadar, değişimin altındaki dinamikleri de sorguluyor. Bizi yıkılmış gecekondu mahallelerinden gökdelenlerin tepelerine, Marmaray'ın derinliklerinden 3. köprünün güzergahına, gayrimenkul yatırımcılarından kentsel muhalefete, bu uçsuz bucaksız kentte uzun bir yolculuğa çıkartıyor. Uzmanlar, akademisyenler, yazarlar, mahalleliler, yatırımcılar, kentliler ile konuşuluyor, kente makro ölçekte bir bakış grafiklerle izleniyor. Belki de yaşanılanz İstanbul yeniden keşfediliyor, sorgulanıyor... [KanalKultur]

Ekümenopolis: Ucu Olmayan Şehir | Yönetmen: İmre Azem, Türkiye-Almanya, 2011, HDCAM, Renkli, 88', Türkçe; İngilizce altyazılı