Değirmen Kültürü: Son Değirmenler

Son Değirmenler - Yapımcı Yönetmen: Aygün Filiz;
Yapım ve Yönetim Yardımcısı: Aynur Kızanlık;
Görüntü Yönetmeni: Mustafa Filiz; Kameraman: Seyfi Sinan;
Kurgu: Sıdıka Eralp; Özgün müzikleri: Ulaş Özdemir;
TRT, 2008,  5 Bölüm, [her biri] 30', Türkçe

[KanalKultur] - Yok olmaya yüz tutmuş su değirmenlerinin günümüzdeki otantik görünümleri... Türkiye'de seçilen iki bölgede iki farklı değirmen kültürü... Giresun - Espiye ilçesinde Akkaya Köyü'nde bir mağaradan çıkan su bir asırdan fazla bir zamandır tam 7 tane değirmeni hiç durmadan döndürüyor. Bu değirmenlerin sahibi de kullanıcısı da bakıcısı da 3 köyün sakinleri ve değirmene gitmek un öğütmenin ayrı ritüelleri var.

Erzurum Tortum'da ise su, köyün ortak malıdır da değirmen değil. Değirmenci var ve çok önemli bir işleve sahip. Hatta öyle ki, değirmenler aynı zamanda bir toplanma ve eğlence yeri.

TRT için hazırlanan ve 5 bölüm olan belgeselin diğer bölümleri, "Su, Taş, Hak ...", "Anadolu'da İlk Değirmenler", "Suskun Değirmenler" ve "Değişen Değirmenler" alt başlıklarını taşıyor.

"Son Değirmenler Belgeseli", M.S. 1. yy'da Anadolu topraklarında icat edildiği belgelenen su değirmenlerini ve bu değirmenlerin bugünkü durumlarını ele alıyor. Bir bir yok olan, giderek sayıları azalan değirmenlerin özellikle Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu'da en son örnekleri yaşıyor. Tamamen doğal ortamlarında gerçek sahipleri köylüler tarafından yaşayarak anlatılan değirmenlerin yörelere göre değişen kültürel, folklorik ve dilbilimsel özellikleri şaşırtıcı bir zenginlik içeriyor.
"Son Değirmenciler", miraslarını devredecek kişiler bulamazken, bazı değirmenler, işadamları tarafından satın alınıp elektrik santrallerine çevriliyor. Birçok sahipsiz değirmen çürümeye bırakılmış fakat bir kısmı da ilgili belediye tarafından turistik tesis haline getirilmiş.

Kars'ta 1800'lü yıllarda "Malakanlar" tarafından yaptırılan tarihi değirmenler veya Adana'daki geçmişi Bizanslılara kadar uzanan tarihi değirmenler ise arkeolojinin ilgisini bekliyor.

Bütün bu örnekleri yerinde ve sadece kullanıcıları veya sahipleri tarafından anlatılarak ekrana getiriliyor.

4 kişilik bir çekim ekibi ile 13 temmuz 2007 ile 15 aralık 2007 tarihleri arasında 2273 km. yol yapılarak 8 il,18 ilçe ve 30 değirmende yapılan çekimler sonucunda 30 dakikalık 5 bölümlük belgesel ortaya çıkmış.

Belgeselin her bir bölümü ayrı bir alt başlık taşıyor.

Belgeselin hazırlanmasında en büyük sıkıntı, zorluk değirmenlerin yerini ve durumlarını tespit etme konusunda olmuş. Gerek üniversiteler, gerek Kültür ve Turizm Müdürlükleri çerçevesinde yapılan araştırmalarda değirmenlerin kültürel, ekonomik ve tarihi özellikleri ile ilgili hemen hiçbir bulguya rastlanılmamış. Tamamen yerine gidip varsa değirmencisiyle yoksa köylülerle sohbet yoluyla rota çizilmiş. Özellikle çarkı dışarıda ve yanda olan,belgeselin görselliğine büyük katkıda bulunacak bir değirmen için hemen hemen Türkiye'nin bütün Kültür Müdürlükleri ve Belediyeleri ile konuşulmuş. En son K.Maraş Beyoğlu Belediyesinde hala kullanılmakta olan belki de Türkiye'nin son yandan çarklı su değirmenine ulaşılmış.

Belgesel hazırlayıcıları için en büyük sürprizlerden biri, tarihte ilk su değirmeninin Anadolu'da Tokat-Niksar'da yapılmış olduğu bilgisine ulaşılması olmuş. Su değirmenleriyle ilgili tek yazılı belge de bu konuda araştırmalar yapmış olan Prof.Dr. Atilla Bir'in "Türk Teknoloji Tarihi" adını taşıyan kitabı... [KanalKultur]

Son Değirmenler - Yapımcı Yönetmen: Aygün Filiz; Yapım ve Yönetim Yardımcısı: Aynur Kızanlık; Görüntü Yönetmeni: Mustafa Filiz; Kameraman: Seyfi Sinan; Kurgu: Sıdıka Eralp; Özgün müzikleri: Ulaş Özdemir; TRT, 2008,  5 Bölüm, [her biri] 30', Türkçe